Torfowiska powstają w miejscach, w których woda utrzymuje się przez długi okres, nawet przez cały rok. Warunki takie występują w różnego rodzaju obniżeniach, w których odpływ wody jest utrudniony przez ukształtowanie terenu, bądź jego budowę geologiczną. I tak, torfowiska możemy spotkać w dolinach rzecznych, wszelkich nieckach lub miejscach, w których zalegają pokłady gliny bądź inne trudno przepuszczalne osady lub skały.

 

Torfowiska mogą być zasilane wodą z opadów atmosferycznych, wodą spływającą z okolicznych terenów, źródłami bądź wylewami rzecznymi. Dlatego też torfowiska charakteryzują się zróżnicowaną strukturą i szatą roślinną zależną od rodzaju wody jaka je zasila i stopnia ich nawodnienia. 

 

W uproszczonym podziale (przyznajemy, że może być cokolwiek „obrazoburczy” dla specjalistów) możemy wyróżnić trzy zasadniczo różniące się od siebie rodzaje torfowisk. I tak, wędrując po naszym kraju możemy trafić na torfowiska wysokie, przejściowe i niskie. 

 

Torfowiska wysokie kształtują się w bezodpływowych nieckach. Wraz ze swoim rozwojem tworzą charakterystyczną kopułę. Najczęściej zasila je woda opadowa.  

 

Są więc ubogie w składniki mineralne, co przy bardzo niskim pH podłoża sprawia, iż są siedliskami skrajnie trudnymi do życia. Stąd charakterystycznie uboga, ale bardzo wrażliwa i ciekawa szata roślinna torfowisk wysokich. Rosną tu nieliczne drzewa, głownie sosny i brzozy. Za to torfowiska te porastają liczne krzewinki,  takie jak bagno zwyczajne, borówka bagienna, żurawina, czy też wrzos. Nie możemy również zapominać o mchach torfowcach, których egzystencja jest kluczowa dla życia na torfowisku i jego dalszego losu. Rośnie tu również nasza powszechnie znana roślina owadożerna – rosiczka. 

 

Torfowiska wysokie stanowią zaledwie 4,3 % wszystkich naszych torfowisk. Występują głownie w północnej Polsce, w pasie pojezierzy. Nieliczne możemy je również podziwiać w centralnej części kraju i na Podhalu. 

Niestety większość nie oparła się zabiegom rolników i leśników dążących do poprawienia „jakości” i wydajności terenów, na których gospodarują. Najczęściej, kończyło się to osuszeniem i zalesieniem, bo wartość rolnicza (pod zasiewy) tego typu terenów jest raczej niewielka. Obecnie, żywe torfowiska wysokie, czyli takie w których procesy naturalnie nie zostały zachwiane przez działalność człowieka zajmują już tylko  1% swego dawnego obszaru!

 

Torfowiska niskie występują  głównie dolinach rzecznych. Zasila je woda spływająca z otaczających je trenów a także pochodząca z wylewów rzek. Najczęściej jest ona bogata w składniki mineralne, co sprawia, iż, w porównaniu z wysokim, torfowisko niskie jest o wiele bardziej przyjaznym siedliskiem dla roślin – i w konsekwencji prawdziwą oazą życia i różnorodności. Królują tu turzyce tworzące rozległe turzycowiska. Charakterystyczną ich cechą są wysokie kępy, które czasem są tak duże iż mogą służyć za wygodne siedzisko dla dorosłego człowieka. Turzycom towarzyszą liczne rośliny zielne takie jak kosaciec żółty, krwawnica pospolita czy wiązówka bagienna, razem z innymi tworząc piękne, kwietne i kolorowe łąki.  Miejscami u podłoża porastają mchy. Tu też spotkamy prawdziwe klejnoty naszego świata roślin- storczyki. Występują tu tacy ich przedstawiciele jak kukułka krwista czy też kukułka Fuschsa. Otwartym terenom torfowisk niskich towarzyszą lasy bagienne, czyli olsy i łęgi. 

 

Torfowiska niskie stanowią aż 92 % powierzchni torfowisk w Polsce. Najczęściej rozwijają się w obrębie dolin rzecznych. Najlepiej zachowane i największe ich kompleksy znajdują się w dolinach rzek Biebrzy i Narwi. 

Mimo dużego udziału w obszarach torfowych w kraju, torfowiska niskie również znikają.  Największym zagrożeniem, jak łatwo się domyślić, jest działalność człowieka. Regulacja rzek i melioracja na potrzeby rolnictwa i osadnictwa powoduje, iż obszary te kurczą się w zatrważającym tempie. Drugą stroną medalu są zmiany klimatyczne oraz paradoksalnie zwiększające się zagrożenie przeciwpowodziowe lub susze. 

Torfowiska przejściowe powstają gdy w zasilaniu wodą dominującą rolę przejmują opady. Łączą cechy torfowiska niskiego i wysokiego, stanowiąc naturalną formę pośrednią między obydwoma siedliskami. Ciekawym ich przykładem są torfowiska rozwijające się formie pływających dywanów  na powierzchni zarastających drobnych zbiorników wodnych. 

 

Spotkać je można na obszarze niemal całego kraju, choć najliczniej występują w krajobrazie polodowcowym północnej polski. Tu też znajdują się te najbardziej znane - Suchary w Wigierskim Parku Narodowym. Torfowiska przejściowe stanowią jedynie ok. 3 % wszystkich polskich torfowisk. 

Powyższy tekst stanowi jedynie wstęp do poznania bogactwa polskich torfowisk. Podział  na trzy typy nie wyczerpuje ich różnorodności, kształtowanej przez tysiące lat zmagań roślin z trudnymi warunkami życia, rozgrywających się na tle delikatnej i zarazem dynamicznej równowagi życia i wzajemnych relacji na styku wody i lądu. 

 

W dawnych czasach nasz nizinny kraj, w jego dzisiejszych granicach, pokrywały ogromne bagna i mokradła. Szacuje się, że do dzisiaj przetrwało zaledwie niespełna 1 do 3% powierzchni dawnych bagien. Prawdopodobnie konsekwencje tego poznamy w niedalekiej przyszłości.    

Tymczasem poznawajmy pozostałe jeszcze torfowiska. Cieszmy się ich niepowtarzalnym pięknem, korzystajmy mądrze z ich dóbr i przede wszystkim chrońmy je! Dla dobra klimatu, przyrody i dla naszego własnego bezpieczeństwa.